Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı: Aşamalar ve Önemi
Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramı, bireylerin ahlaki düşünme ve karar verme süreçlerinin nasıl evrildiğini açıklamaya yönelik kapsamlı bir teoridir. Bu kuram, psikolog Lawrence Kohlberg tarafından geliştirilmiş ve ahlaki gelişimin bir dizi aşamadan geçtiğini öne sürmüştür. Kohlberg’in kuramı, ahlaki yargı ve değerlerin bireylerin yaşlarına ve deneyimlerine göre nasıl değiştiğini anlamamıza yardımcı olur. Bu makalede, Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramının ana aşamaları ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.
Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı ve Temel Kavramlar
Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramı, Jean Piaget’nin bilişsel gelişim kuramını temel alır ve ahlaki düşünmenin nasıl geliştiğini araştırır. Kohlberg, ahlaki gelişimin bir dizi evreden geçtiğini ve her bir evrenin belirli ahlaki bir anlayış biçimi getirdiğini savunur. Bu kuram, bireylerin ahlaki karar verme süreçlerini üç ana düzeyde incelemekte ve her düzeyde iki aşama bulunur. Toplamda altı aşama içeren bu kuram, bireylerin ahlaki yargılarını ve kararlarını nasıl oluşturduğunu ve bu süreçlerin zamanla nasıl değiştiğini gösterir.
1. Düzey: Ön-ihlâslı Ahlak (Pre-Conventional Morality)
İlk düzey, çocukluk dönemine denk gelen ve ahlaki değerlerin daha çok kişisel çıkar ve ödül-ceza anlayışına dayandığı bir evredir. Bu düzey, bireylerin ahlaki yargılarının genellikle kişisel fayda ve cezadan kaçınma amacı güttüğü aşamaları içerir.
Aşama 1: Ceza ve İtaat Oranı
Bu aşamada, bireyler ahlaki kararlarını genellikle cezadan kaçınmak için alırlar. Kurallar ve yasalar, otorite figürlerinin belirlediği şekilde anlaşılır ve bireylerin bu kurallara uyup uymadıkları değerlendirilir. Ahlaki değerler, bireylerin ceza almaktan kaçınmak amacıyla uyguladıkları davranış kalıplarına dayanır. Bu aşamadaki çocuklar, doğru ve yanlış arasındaki farkı, cezadan kaçınma ya da ödül elde etme perspektifinden değerlendirirler.
Aşama 2: Bireysel Fayda ve Değişim
İkinci aşama, bireylerin kişisel çıkarlarını göz önünde bulundurarak karar verdikleri bir aşamadır. Bu aşamada bireyler, kendi ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamayı ön planda tutarlar. Ahlaki değerler, kişisel fayda ve ödüller üzerine inşa edilir. Bireyler, başkalarının ihtiyaçlarını ve isteklerini de hesaba katabilirler, ancak bu genellikle karşılıklı fayda sağlama anlayışıyla sınırlıdır.
2. Düzey: Geleneksel Ahlak (Conventional Morality)
Bu düzey, ergenlik ve genç yetişkinlik dönemine denk gelir ve toplumsal kurallara ve normlara uyum sağlama ön plandadır. Geleneksel ahlaki düşünme, toplumsal onay ve düzenin korunması üzerinde yoğunlaşır.
Aşama 3: İyi Çocuk ve İyi İlişkiler
Üçüncü aşama, bireylerin başkalarının beklentilerini karşılamaya ve sosyal kabul görmeye odaklandığı bir dönemdir. Bireyler, toplumdaki diğer bireylerin kendilerine nasıl bakacağını ve kendilerini nasıl değerlendireceğini önemserler. Bu aşamada, ahlaki değerler genellikle sosyal normlara ve grup üyelerinin beklentilerine uyma gerekliliğine dayanır. Bireyler, başkalarının gözünde iyi bir kişi olma arzusuyla hareket ederler.
Aşama 4: Toplumsal Düzenin Korunması
Dördüncü aşama, bireylerin toplumsal düzeni ve yasaları koruma gerekliliğini vurguladığı bir evredir. Ahlaki değerler, toplumun düzenini sağlamak ve yasaların uygulanmasını desteklemek üzerine inşa edilir. Bu aşamadaki bireyler, toplumdaki düzenin ve kuralların önemini kavrarlar ve bu kuralların tüm bireyler tarafından uyulması gerektiğine inanırlar. Ahlaki kararlar, genellikle toplumsal düzenin korunması ve yasaların gerekliliklerine uygunluk temelinde alınır.
3. Düzey: Post-Geleneksel Ahlak (Post-Conventional Morality)
Bu düzey, ergenlik sonrası dönemlerde ve olgunluk dönemlerinde ortaya çıkan, bireylerin ahlaki değerleri daha soyut ve evrensel ilkeler doğrultusunda değerlendirdikleri bir aşamadır. Post-geleneksel ahlaki düşünme, bireylerin kişisel ve toplumsal sorumluluklarını daha geniş bir perspektiften ele alır.
Aşama 5: Sosyal Sözleşme ve Bireysel Haklar
Beşinci aşama, bireylerin toplumsal sözleşmelerin ve bireysel hakların önemini vurguladığı bir dönemdir. Ahlaki değerler, toplumsal sözleşmelere ve bireylerin temel haklarına dayalı olarak değerlendirilir. Bireyler, toplumsal normların ve yasaların bireylerin haklarını koruyacak şekilde yapılandırılması gerektiğine inanırlar. Ahlaki kararlar, bireysel hakların ve sosyal sözleşmelerin korunması üzerine odaklanır.
Aşama 6: Evrensel Ahlaki Prensipler
Altıncı aşama, evrensel ahlaki prensiplere dayalı bir ahlaki anlayışı ifade eder. Bu aşamada, bireyler evrensel etik ilkeleri ve insan hakları gibi soyut kavramlara dayanarak ahlaki kararlar alırlar. Ahlaki değerler, tüm insanlık için geçerli olan evrensel prensiplere uygunluk gösterir. Bu aşamadaki bireyler, ahlaki kararlarını genellikle adalet, eşitlik ve insan onuru gibi yüksek ilkelere dayanarak alırlar.
Sonuç
Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramı, bireylerin ahlaki düşünce ve karar verme süreçlerinin nasıl geliştiğini anlamamıza yönelik önemli bir çerçeve sunar. Her aşama, bireylerin ahlaki anlayışlarını ve kararlarını nasıl şekillendirdiğini ve bu sürecin zamanla nasıl değiştiğini göstermektedir. Kohlberg’in kuramı, ahlaki gelişimin bireylerin yaşlarına ve deneyimlerine bağlı olarak evrildiğini ve her aşamanın belirli bir ahlaki düşünme biçimi sunduğunu vurgular. Bu kuram, ahlaki eğitim ve rehberlik alanında da önemli bir temel oluşturarak, bireylerin ahlaki değerlerini ve kararlarını daha iyi anlamalarına yardımcı olur.
Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramı, bireylerin ahlaki düşünme ve karar verme süreçlerinin nasıl evrildiğini açıklamaya yönelik kapsamlı bir teoridir. Bu kuram, psikolog Lawrence Kohlberg tarafından geliştirilmiş ve ahlaki gelişimin bir dizi aşamadan geçtiğini öne sürmüştür. Kohlberg’in kuramı, ahlaki yargı ve değerlerin bireylerin yaşlarına ve deneyimlerine göre nasıl değiştiğini anlamamıza yardımcı olur. Bu makalede, Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramının ana aşamaları ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.
Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı ve Temel Kavramlar
Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramı, Jean Piaget’nin bilişsel gelişim kuramını temel alır ve ahlaki düşünmenin nasıl geliştiğini araştırır. Kohlberg, ahlaki gelişimin bir dizi evreden geçtiğini ve her bir evrenin belirli ahlaki bir anlayış biçimi getirdiğini savunur. Bu kuram, bireylerin ahlaki karar verme süreçlerini üç ana düzeyde incelemekte ve her düzeyde iki aşama bulunur. Toplamda altı aşama içeren bu kuram, bireylerin ahlaki yargılarını ve kararlarını nasıl oluşturduğunu ve bu süreçlerin zamanla nasıl değiştiğini gösterir.
1. Düzey: Ön-ihlâslı Ahlak (Pre-Conventional Morality)
İlk düzey, çocukluk dönemine denk gelen ve ahlaki değerlerin daha çok kişisel çıkar ve ödül-ceza anlayışına dayandığı bir evredir. Bu düzey, bireylerin ahlaki yargılarının genellikle kişisel fayda ve cezadan kaçınma amacı güttüğü aşamaları içerir.
Aşama 1: Ceza ve İtaat Oranı
Bu aşamada, bireyler ahlaki kararlarını genellikle cezadan kaçınmak için alırlar. Kurallar ve yasalar, otorite figürlerinin belirlediği şekilde anlaşılır ve bireylerin bu kurallara uyup uymadıkları değerlendirilir. Ahlaki değerler, bireylerin ceza almaktan kaçınmak amacıyla uyguladıkları davranış kalıplarına dayanır. Bu aşamadaki çocuklar, doğru ve yanlış arasındaki farkı, cezadan kaçınma ya da ödül elde etme perspektifinden değerlendirirler.
Aşama 2: Bireysel Fayda ve Değişim
İkinci aşama, bireylerin kişisel çıkarlarını göz önünde bulundurarak karar verdikleri bir aşamadır. Bu aşamada bireyler, kendi ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamayı ön planda tutarlar. Ahlaki değerler, kişisel fayda ve ödüller üzerine inşa edilir. Bireyler, başkalarının ihtiyaçlarını ve isteklerini de hesaba katabilirler, ancak bu genellikle karşılıklı fayda sağlama anlayışıyla sınırlıdır.
2. Düzey: Geleneksel Ahlak (Conventional Morality)
Bu düzey, ergenlik ve genç yetişkinlik dönemine denk gelir ve toplumsal kurallara ve normlara uyum sağlama ön plandadır. Geleneksel ahlaki düşünme, toplumsal onay ve düzenin korunması üzerinde yoğunlaşır.
Aşama 3: İyi Çocuk ve İyi İlişkiler
Üçüncü aşama, bireylerin başkalarının beklentilerini karşılamaya ve sosyal kabul görmeye odaklandığı bir dönemdir. Bireyler, toplumdaki diğer bireylerin kendilerine nasıl bakacağını ve kendilerini nasıl değerlendireceğini önemserler. Bu aşamada, ahlaki değerler genellikle sosyal normlara ve grup üyelerinin beklentilerine uyma gerekliliğine dayanır. Bireyler, başkalarının gözünde iyi bir kişi olma arzusuyla hareket ederler.
Aşama 4: Toplumsal Düzenin Korunması
Dördüncü aşama, bireylerin toplumsal düzeni ve yasaları koruma gerekliliğini vurguladığı bir evredir. Ahlaki değerler, toplumun düzenini sağlamak ve yasaların uygulanmasını desteklemek üzerine inşa edilir. Bu aşamadaki bireyler, toplumdaki düzenin ve kuralların önemini kavrarlar ve bu kuralların tüm bireyler tarafından uyulması gerektiğine inanırlar. Ahlaki kararlar, genellikle toplumsal düzenin korunması ve yasaların gerekliliklerine uygunluk temelinde alınır.
3. Düzey: Post-Geleneksel Ahlak (Post-Conventional Morality)
Bu düzey, ergenlik sonrası dönemlerde ve olgunluk dönemlerinde ortaya çıkan, bireylerin ahlaki değerleri daha soyut ve evrensel ilkeler doğrultusunda değerlendirdikleri bir aşamadır. Post-geleneksel ahlaki düşünme, bireylerin kişisel ve toplumsal sorumluluklarını daha geniş bir perspektiften ele alır.
Aşama 5: Sosyal Sözleşme ve Bireysel Haklar
Beşinci aşama, bireylerin toplumsal sözleşmelerin ve bireysel hakların önemini vurguladığı bir dönemdir. Ahlaki değerler, toplumsal sözleşmelere ve bireylerin temel haklarına dayalı olarak değerlendirilir. Bireyler, toplumsal normların ve yasaların bireylerin haklarını koruyacak şekilde yapılandırılması gerektiğine inanırlar. Ahlaki kararlar, bireysel hakların ve sosyal sözleşmelerin korunması üzerine odaklanır.
Aşama 6: Evrensel Ahlaki Prensipler
Altıncı aşama, evrensel ahlaki prensiplere dayalı bir ahlaki anlayışı ifade eder. Bu aşamada, bireyler evrensel etik ilkeleri ve insan hakları gibi soyut kavramlara dayanarak ahlaki kararlar alırlar. Ahlaki değerler, tüm insanlık için geçerli olan evrensel prensiplere uygunluk gösterir. Bu aşamadaki bireyler, ahlaki kararlarını genellikle adalet, eşitlik ve insan onuru gibi yüksek ilkelere dayanarak alırlar.
Sonuç
Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramı, bireylerin ahlaki düşünce ve karar verme süreçlerinin nasıl geliştiğini anlamamıza yönelik önemli bir çerçeve sunar. Her aşama, bireylerin ahlaki anlayışlarını ve kararlarını nasıl şekillendirdiğini ve bu sürecin zamanla nasıl değiştiğini göstermektedir. Kohlberg’in kuramı, ahlaki gelişimin bireylerin yaşlarına ve deneyimlerine bağlı olarak evrildiğini ve her aşamanın belirli bir ahlaki düşünme biçimi sunduğunu vurgular. Bu kuram, ahlaki eğitim ve rehberlik alanında da önemli bir temel oluşturarak, bireylerin ahlaki değerlerini ve kararlarını daha iyi anlamalarına yardımcı olur.